W obrocie gospodarczym odpowiedzialność za dług może spoczywać na kilku osobach. Taka sytuacja wynika np. ze wspólnie zaciągniętego kredytu, poręczenia za pożyczkę dla bliskiej osoby, czy pewnych zdarzeń faktycznych jak zamieszkiwanie razem w lokalu, które pociąga za sobą odpowiedzialność zasadniczo wszystkich dorosłych usamodzielnionych lokatorów za zapłatę czynszu. Co się zatem dzieje ze wspólnym długiem podczas upadłości konsumenckiej?
Jak powstają wspólne długi lub wspólna odpowiedzialność? | Zobowiązania solidarne | Poręczenie | Odpowiedzialność in solidum | Hipoteka na cudzej nieruchomości | Upadłość konsumencka a wspólna odpowiedzialność za dług | Konsekwencje ogłoszenia upadłości dla osób współodpowiedzialnych | Czy osoba współodpowiedzialna może coś zyskać na upadłości konsumenckiej? | Pozycja współdłużników i osób współodpowiedzialnych w upadłości konsumenckiej – podsumowanie
Jak powstają wspólne długi lub wspólna odpowiedzialność?
Prawo cywilne wyróżnia kilka konfiguracji, kiedy kilka osób jest odpowiedzialnych za jeden dług. Może to być dług wspólny, odpowiedzialność za cudzy dług, lub niejako „warunkowa” odpowiedzialność w razie niewykonania zobowiązania przez dłużnika. Wspólnym mianownikiem tych sytuacji jest to, że zapłata przez jedną odpowiedzialną osobę zwalnia pozostałych.
Zobowiązania solidarne
Najczęściej wspólny dług wynika z tzw. zobowiązań solidarnych, kiedy dwie lub więcej osób zaciągają razem zobowiązanie na podstawie tej samej podstawy prawnej i faktycznej. Tak jest w przypadku zaciągnięcia wspólnego kredytu. Dłużnicy solidarni często pozostają w błędnym przeświadczeniu, że są zobowiązani jedynie do płacenia „swojej części” długu. Tak niestety nie jest. Wierzyciel zobowiązania solidarnego może faktycznie dochodzić od każdego z dłużników jedynie części długu, ale jest też uprawniony do dochodzenia od jednego z dłużników całości długu, albo obu naraz całości, nie wnikając jak współdłużnicy się później podzielą odpowiedzialnością. W normalnym trybie, dłużnik solidarny, który zapłacił cały dług może następnie dochodzić od swojego współdłużnika, aby ten mu zwrócił „jego część długu”. Jest to tak zwane prawo regresu.
Poręczenie
Podobnie sytuacja ma się w przypadku poręczenia. Poręczyciel w tym wypadku odpowiada za cudzy dług, jednak mechanizm jest analogiczny. Jeżeli dłużnik nie wykonał zobowiązania, to wierzyciel ma prawo dochodzić spłaty od poręczyciela. Jest to zatem odpowiedzialność w pewnym sensie warunkowa, zależna od zachowania faktycznego dłużnika. Następnie poręczyciel, prawem regresu może dochodzić od tego dłużnika zapłaty kwot, które za niego pokrył.
Odpowiedzialność in solidum
Ten sam mechanizm może występować przy tak zwanej solidarności niewłaściwej (in solidum). Wtedy za dług odpowiada kilka osób, choćby podstawa odpowiedzialności była inna. Na zasadzie in solidum może odpowiadać np. sprawca wypadku a ubezpieczyciel czy sprawca kradzieży a ochroniarz, który zobowiązał się na podstawie umowy do strzeżenia mienia. To, czy między osobami odpowiedzialnymi istnieje prawo regresu, zależy od konkretnej sytuacji oraz ewentualnej umowy łączącej osoby odpowiedzialne. I tak ubezpieczyciel co do zasady nie ma prawa regresu wobec sprawcy, który zawarł umowę ubezpieczenia, natomiast ochroniarz z powyższego przykładu co do zasady będzie miał roszczenie regresowe wobec złodzieja.
Hipoteka na cudzej nieruchomości przy upadłości konsumenckiej
Zabezpieczenie kredytu może dokonać się także poprzez ustanowienie hipoteki na cudzej nieruchomości. Wtedy wierzyciel może dochodzić roszczeń wedle swojego wyboru zarówno od kredytobiorców (tzw. dłużników osobistych) jak i od właściciela nieruchomości obciążonej hipoteką, zgodnie z zakresem jego odpowiedzialności. Mówimy wtedy o tzw. dłużniku rzeczowym. Powyższa sytuacja także jest przykładem odpowiedzialności in solidum. Co do zasady, jeżeli właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką spłaci kredyt, by uchronić swoją nieruchomość, ma on prawo dochodzić regresu od rzeczywistych kredytobiorców, choć ewentualna umowa między nim a kredytobiorcą może regulować tą sytuację odmiennie.
Upadłość konsumencka a wspólna odpowiedzialność za dług
Niestety, upadłość konsumencka nie jest korzystna dla osób współodpowiedzialnych za zapłatę za długi. Kwestie tę reguluje art. 370 a ust. 11 prawa upadłościowego, który wskazuje, że
Ustalenie planu spłaty wierzycieli nie narusza praw wierzyciela wobec poręczyciela upadłego oraz współdłużnika upadłego ani praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, zastawu skarbowego oraz hipoteki morskiej, jeżeli były one ustanowione na mieniu osoby trzeciej. Ustalenie planu spłaty wierzycieli i umorzenie zobowiązań upadłego jest skuteczne również w stosunkach między upadłym, a poręczycielem, gwarantem i współdłużnikiem upadłego.
Przytoczony przepis wprowadza regułę, że na linii wierzyciel – współdłużnik (solidarny, poręczyciel czy osoba odpowiadająca in solidum) nic się nie zmienia. Wierzyciel może nadal dochodzić zapłaty od wskazanych wyżej osób w pełnej wysokości. Hipoteka ustanowiona na cudzej nieruchomości również nie wygasa. To rozwiązanie jest bardzo korzystne dla wierzyciela.
Konsekwencje ogłoszenia upadłości dla osób współodpowiedzialnych
Ogłoszenie upadłości jest więc co do zasady niekorzystne dla osób współodpowiedzialnych wespół z upadającym dłużnikiem. Upadający dłużnik ostatecznie po wykonaniu planu spłaty może liczyć na umorzenie jego pozostałych zobowiązań powstałych przed ogłoszeniem upadłości. Oznacza to, że umorzeniu ulegają zarówno roszczenia wierzyciela wobec niego, oraz roszczenia osób współodpowiedzialnych z tytułu regresu. Poręczyciel, gwarant i współdłużnik po zaspokojeniu wierzyciela już po ustaleniu planu spłaty nie mają uprawnienia do żądania zwrotu wypłaconego świadczenia od upadłego.
Mówiąc prosto, osoby współodpowiedzialne zostają same z długiem, bez możliwości rozliczenia się z upadłym dłużnikiem. Jeżeli jeden kredytobiorca upadł, drugi kredytobiorca nadal w całości jest zobowiązany do opłacania kredytu, a jednocześnie nie ma prawa żądania od upadłego kredytobiorcy zwrotu „zapłaconej za niego” części kredytu.
Ta zasada jest szczególnie dotkliwa dla poręczycieli czy osób posiadających hipotekę na nieruchomości w celu zabezpieczenia cudzego długi. To oni pozostają z obowiązkiem spłaty cudzego długu, podczas gdy faktyczny dłużnik jest niejako od tego długu uwalniany poprzez umorzenie jego zobowiązań.
Czy osoba współodpowiedzialna może coś zyskać na upadłości konsumenckiej?
Co do zasady upadłość dłużnika jest dla osób współodpowiedzialnych niekorzystna, gdyż zostają „same” z całym długiem, a na dodatek nie mogą domagać się zwrotu dokonanych spłat od faktycznego dłużnika. Jednak w szczególnym układzie stosunków, upadłość konsumencka może doprowadzić do tego, że dłużnik spłaci jakąś część długu, czy to podczas wykonywania planu spłaty, czy to w wyniku upłynnienia składników masy upadłościowej.
Jeżeli założymy, że dłużnik i tak jest niewypłacalny, a komornik nie jest w stanie od niego nic wyegzekwować, to wierzyciel ostatecznie i tak zacznie dochodzić długu od osoby współodpowiedzialnej. Tymczasem na mocy planu spłaty, dłużnik jednak może być zobowiązany do płatności pewnych kwot, mimo że osiąga np. wynagrodzenie minimalne (które w normalnym toku egzekucji nie podlegałoby zajęciu).
Pozycja współdłużników i osób współodpowiedzialnych w upadłości konsumenckiej – podsumowanie
W wyniku upadłości konsumenckiej dłużnika, osoby wespół z nim odpowiadające zostają same z długiem. Upadłość bowiem nie ma znaczenia dla relacji między wierzycielem a dłużnikiem solidarnym, poręczycielem, dłużnikiem rzeczowym np. z tytułu hipoteki na cudzej nieruchomości. Jest to istotne ryzyko. Dlatego przed przystąpieniem do wspólnego kredytu lub przed poręczeniem za cudzy dług, warto mieć świadomość zagrożeń w przypadku ogłoszenia upadłości konsumenckiej przez dłużnika.
Zapraszamy na konsultacje prawne do naszej Kancelarii w Krakowie. Nasza kancelaria przeprowadzi Państwa przez proces ogłoszenia upadłości konsumenckiej.
Zdjęcie użytkownika Photo By: Kaboompics.com z serwisu pexel.com