Ci, którzy interesują się upadłością konsumencką, mogli spotkać się z pojęciem „moralności płatniczej” lub „moralności dłużniczej”. Co kryje się pod tym dość tajemniczym terminem i jaki wpływ ma postawa dłużnika na podstępowanie upadłościowe?
Co to jest moralność płatnicza w kontekście upadłości konsumenckiej?
Moralność płatnicza to termin, który nie występuje w ustawie. Został opracowany przez piśmiennictwo na określenie postawy dłużnika względem zaciąganych zobowiązań i obowiązku ich spłaty.
Wysoką moralnością płatniczą odznacza się np. osoba, która zachowywała dyscyplinę finansową, rozważnie zaciągała zobowiązania finansowe mając zamiar i możliwości ich spłaty, a do niewypłacalności doszło z przyczyn losowych (np. choroby uniemożliwiającej pracę zarobkową). Następnie zaś osoba taka w sposób lojalny wobec wierzycieli podejmowała próby spłaty zobowiązań, a przynajmniej starała się o niepowiększanie się zadłużenia.
I odwrotnie, niską moralnością płatniczą będzie odznaczać się przykładowo osoba, która zaciągała kredyty bezrefleksyjnie, na realizację potrzeb zbytkownych, na nadmierną konsumpcję np. przedmiotów luksusowych, ze świadomością, że mogą wystąpić problemy ze spłatą. Kolejno, już po popadnięciu w tarapaty finansowe, osoba taka dalej doprowadza do zwiększenia zadłużenia, uchyla się od spłaty na miarę swoich możliwości, czy nawet próbuje ukrywać swój majątek. Negatywnej ocenie podlega nie tylko działanie celowe, w złej woli, ale także niedbalstwo, zawiniona niewiedza o procesach ekonomicznych, topienie w akcie nieuzasadnionej nadziei dalszych kosztów w inwestycje, które już na tym etapie okazały się nieudane.
„Moralność płatnicza” to zatem ocena etyczna sprowadzająca się do pytani: „czy długi są zawinione? Czy dłużnik podjął kroki, aby wypełnić swoje zobowiązania finansowe? Czy starał się powstrzymać wzrost zadłużenia?’
Czy moralność płatnicza ma znaczenie w postępowaniu o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?
Do roku 2020, moralność płatnicza była konieczną przesłanką ogłoszenia upadłości konsumenckiej w ogóle. Zgodnie z ówcześnie obowiązującym art . 4914 prawa upadłościowego, sąd oddalał wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.
Po nowelizacji, która weszła w życie w dniu 24 marca 2020r., powyższy przepis został wykreślony i obecnie w samym postępowaniu o ogłoszenie upadłości sąd nie bada, czy długi są „zawinione”.
Jednakże przyczyny niewypłacalności i stosunek do wierzycieli nadal pozostają bardzo istotnym elementem w postępowaniu upadłościowym na dalszym jego etapie. Dlatego istotne jest, aby już na etapie składania wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej zasygnalizować korzystne dla siebie fakty świadczące o moralności płatniczej. Nie będą one bez znaczenia dla sądu i syndyka na dalszych etapach postępowania upadłościowego.
Kiedy sąd bada, czy długi są zawinione przy upadłości konsumenckiej?
O ile sąd ogłosi upadłość bez względu na przyczynę powstania długów, to na etapie ustalania planu spłaty przyczyna popadnięcia w stan niewypłacalności będzie mieć istotne znaczenie.
Należy pamiętać, że dłużnik w szeroko pojętym postępowaniu upadłościowym uzyskuje niezwykłą korzyść w postaci umorzenia (przynajmniej częściowego) swoich zobowiązań. Jest to odstępstwo od zasady ponoszenia konsekwencji za własne decyzje oraz zasady przestrzegania umów i płynących z nich zobowiązań. Upadłość konsumencka, oprócz celu zaspokojenia wierzycieli, ma bardzo wyraźną funkcję humanitarną. To sąd, ustalając plan spłaty, podejmuje decyzję, na ile dłużnik zasługuje na pomoc w postaci oddłużenia. Ta okoliczność ma przede wszystkim wpływ na okres planu spłaty.
Jednak przede wszystkim dłużnik ma mieć realne możliwości wykonywania planu spłaty. Dlatego sąd przy ustalaniu wysokości miesięcznych spłat, zgodnie z art. 49115 ust. 4 prawa upadłościowego (…),bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu oraz ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności oraz stopień zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Wyważa zatem okoliczności osobiste dłużnika i interesy wierzycieli.
Zawinione długi a plan spłaty.
Ocena moralności płatniczej dokonuje się na etapie ustalenia planu spłaty. W postanowieniu o ustaleniu planu spłaty sąd bowiem ustala, czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.
Co do zasady plan spłaty może zostać ustalony na maksymalnie 36 miesięcy (3 lata). Kiedy jednak sąd uzna, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty jest ustalany na okres od 36 miesięcy (3 lata) do nawet 84 miesięcy (7 lat !).
Zazwyczaj im dłużej trwa plan spłaty, tym więcej dłużnik rzeczywiście spłaci swoich zobowiązań i tym mniej długów ulegnie na końcu umorzeniu. Im dłuższy plan spłaty, tym także większe szanse, że w którymś momencie upadłemu „powinie się noga” przy planie spłaty.
Jedynie w bardzo rażących przypadkach sąd odmówi ustalenia planu spłaty w ogóle. Zgodnie bowiem z art. 49114a. ust. 1 prawa upadłościowego, Sąd wydaje postanowienie o odmowie ustalenia planu spłaty wierzycieli (…) jeżeli: upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań. W takiej sytuacji postępowanie upadłościowe kończy się bez uzyskania jakiegokolwiek oddłużenia.
Czy składać wniosek o upadłość konsumencką przy zawinionych długach?
Ocena, czy długi są zawinione, nie jest prosta. Historie dłużników nie zawsze poddają się łatwej ocenie. Jeśli sąd uzna Cię za osobę, która z przyczyn niezawinionych popadła w długi – plan spłaty będzie krótszy. Jeżeli sąd dopatrzy się Twojej winy w powstaniu czy pogłębieniu się zadłużenia, zostaniesz potraktowany bardziej surowo. Ostatecznie jednak upadłość konsumencka nawet przy dłuższym planie spłaty bardzo często będzie dla Ciebie rozwiązaniem korzystnym. Po wykonaniu takiego przedłużonego planu spłaty, znaczna część Twoich długów zostanie przecież umorzona i będziesz mógł się cieszyć wolnością od długów.
Zapraszamy na konsultacje w sprawie upadłości konsumenckiej do naszej Kancelarii w Krakowie.
Zdjęcie autorstwa EVG Kowalievska z portalu Pexels.com